Zróżnicowanie praw wspólnika w spółce możliwe jest poprzez:
1) przyznanie szczególnych uprawnień określonym wspólnikom,
2) uprzywilejowanie udziałów.
Należy wskazać, że uprzywilejowanie może być powiązane z udziałami lub osobą konkretnego wspólnika. Co do zasady uprzywilejowanie dotyczy udziału, nie jest wyłączona jednak możliwość przyznania szczególnych uprawnień konkretnej osobie.
Powyższe rozróżnienie jest istotne z uwagi na możliwość przenoszenia szczególnych uprawnień (uprzywilejowania) wynikających z udziału na każdoczesnego właściciela danego udziału. Przyjmuje się, że w przypadku przejścia prawa własności uprzywilejowanego udziału inny wspólnik lub osoba trzecia nabywająca taki udział, będzie korzystała ze szczególnych uprawnień z niego wynikających, chyba że umowa spółki wyraźnie stanowić będzie inaczej. Należy tutaj podnieść, że Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 18 września 1995 r., sygn. akt III CZP 106/96 wskazał na dwoistość kwestii uprzywilejowania udziału i przyznania określonych uprawnień konkretnej osobie oraz zauważył zasady przechodzenie praw wynikających z uprzywilejowania udziału oraz osoby, wskazując, że „Uprzywilejowanie dotyczące określonego wspólnika, jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, nie przechodzi na nabywcę udziału. Natomiast uprzywilejowanie udziałów, jeżeli nie wygaśnie z przyczyn wskazanych w umowie spółki, rozciąga się także na nabywcę tych udziałów”.
Podkreślenia także wymaga, że warunki uprzywilejowania udziału powinny być wyraźnie opisane w umowie spółki, od tego zależy bowiem późniejsze korzystanie z uprzywilejowania przez ewentualnego nowego nabywcę udziałów. Niezależnie od powyższego, możliwe jest również zastrzeżenie w umowie spółki, że uprzywilejowanie udziałów wygasa w razie zbycia danego udziału przez wspólnika.
Uprzywilejowanie udziałów może nastąpić z zastrzeżeniem terminu lub warunku, a także może być uzależnione od spełnienia określonych świadczeń przez wspólnika.
Rozpatrując możliwość wprowadzenia uprzywilejowania należy zatem brać pod uwagę:
1) aktualną i przyszłą pozycję wspólnika, który miałby uzyskać uprzywilejowane udziały,
2) możliwość przeniesienia uprzywilejowania na inną osobę poprzez nabycie udziałów uprzywilejowanych,
3) treść samego uprzywilejowania.
Uprzywilejowanie udziałów może zasadniczo przyjąć różną postać, przy czym art. 174 § 3 KSH wskazuje przykładowy sposób uprzywilejowania udziałów wskazując uprzywilejowanie:
1) co do głosu,
2) co do dywidendy,
3) co do uczestnictwa w sumach likwidacyjnych.
Powyższe wyliczenie jest katalogiem otwartym, co oznacza, że możliwe jest także uprzywilejowanie udziałów w inny, dobrany przez wspólników sposób. Uprzywilejowanie nie może mieć jednak formy zupełnie dowolnej.
Oprócz uprzywilejowania udziałów w sposób przewidziany w KSH, możliwe jest także uprzywilejowanie w każdy inny, dopuszczalny prawnie, sposób przewidziany przez wspólników. Jednakże należy uwagę na fakt, że uprzywilejowanie w wybrany przez wspólników sposób, nie może być niezgodne z istotą (naturą) spółki, ewentualnie – niezgodne z dobrymi obyczajami handlowymi. To zaś oznacza, że uprzywilejowanie udziałów nie może prowadzić do sytuacji, w której pogorszone zostaną istotnie prawa wierzycieli spółki, bądź sytuacji, w której wynikające z prawa udziałowego w spółce z o.o. uprawnienia korporacyjne lub czysto majątkowe innego wspólnika byłyby całkowicie unicestwione lub miałyby charakter czysto iluzoryczny.
W obrocie i praktyce występujące inne rodzaje uprzywilejowania udziałów, które z reguły dotyczą:
– przyznania pierwszeństwa w nabyciu lub objęciu udziałów w przypadku podwyższenia kapitału zakładowego spółki,
– wyrażania zgody przez uprzywilejowanego wspólnika na niektóre czynności spółki,
– pierwszeństwa w umorzeniu albo umorzenia udziałów w ostatniej kolejności,
– prawa pierwszeństwa przejęcia udziału wyłączonego wspólnika,
– przyznania prawa powoływania członków zarządu przez osobę posiadająca uprzywilejowany udział,
– prawa zwoływania walnego zgromadzenia wspólników spółki.
Należy zauważyć, że wskazane powyżej a określone w art. 174 § 3 KSH, rodzaje uprzywilejowania udziałów, występują w praktyce najczęściej w obrocie. Zwykle najwyżej cenionymi udziałami są udziały uprzywilejowane co do prawa głosu lub przyznające szczególne uprawnienia korporacyjne w zakresie możliwości wpływania na działalność spółki, np. uprzywilejowanie udziału co do prawa powoływania poszczególnych osób do władz spółki.