W takich sytuacjach jedną z rozważanych opcji rozwiązania zaistniałej sytuacji jest – obok możliwości udzielenia rabatu potransakcyjnego –umorzenie zobowiązań kontrahentów.

Zgodnie z art. 508 Kodeksu cywilnego, zobowiązanie wygasa, gdy wierzyciel zwalnia dłużnika z długu, a dłużnik zwolnienie przyjmuje. Dla skutecznego umorzenia zobowiązania (lub jego części) koniecznym jest zatem zaistnienie dwóch elementów:

1) zwolnienie z długu przez wierzyciela oraz
2) przyjęcia zwolnienia przez dłużnika.

Należy zatem pamiętać decydując się na umorzenie zobowiązania kontrahenta, że samo oświadczenie wierzyciela o zwolnieniu kontrahenta z długu nie będzie skuteczne, jeśli kontrahent nie wyrazi zgody na umorzenie jego zobowiązań. Zobowiązania dłużników zostają umorzone dopiero z chwilą złożenia przez nich oświadczenia o przyjęciu zwolnienia z długu. W praktyce kwestię zwolnienia z długu i przyjęcia tego zwolnienia przez dłużnika najlepiej regulować w drodze ugody/porozumienia.

Umorzenie długu kontrahentom nie rodzi konsekwencji na gruncie podatku VAT, niemniej wiąże ze wskazanymi poniżej konsekwencjami na gruncie podatku dochodowego od osób prawnych.

Umorzenie zobowiązań – skutki u dłużnika
Z chwilą skutecznego zwolnienia dłużnika z obowiązku zapłaty zobowiązania (tj. z chwilą złożenia przez wierzyciela oświadczenia o zwolnieniu z długu i przyjęcia tego oświadczenia przez dłużnika), po stronie dłużnika powstanie przychód podatkowy. Zgodnie bowiem z art. 12 ust. 1 pkt. 3 lit. a) ustawy o CIT przychodem jest m.in. wartość umorzonych zobowiązań, w tym z tytułu zaciągniętych pożyczek (kredytów), z wyjątkiem umorzonych pożyczek z Funduszu Pracy. W przychód ten należy określić w wysokości wartości brutto umorzonego zobowiązania.

Umorzenie zobowiązań – skutki u wierzyciela
Konsekwencje umorzenia długu kontrahenta będą zależały od dotychczasowego sposobu ujęcia umarzanych należności w księgach wierzyciela.

Jeżeli umarzane wierzytelności były wcześniej ujęte przez wierzyciela jako przychody należne, ich wartość będzie stanowiła co do zasady koszt podatkowy w dacie umorzenia. Zgodnie z bowiem z art. 16 ust. 1 pkt 44 ustawy o CIT nie stanowią kosztów uzyskania przychodów umorzone wierzytelności, z wyjątkiem tych, które uprzednio na podstawie art. 12 ust. 3 zostały zarachowane jako przychody należne. Prawo do ujęcia umarzanych wierzytelności, jako kosztów podatkowych nie będzie jednak przysługiwało wierzycielowi w przypadku umarzania wierzytelności odpisanych jako przedawnione (nawet, jeśli wcześniej stanowiły przychód należny u wierzyciela). Wierzytelności takie nie są bowiem uznawane za koszty uzyskania przychodów na podstawie art. 16 ust. 1 pkt 20 ustawy o CIT.

Ponadto, jeżeli wierzyciel utworzył wcześniej odpis aktualizujący umarzaną wierzytelność, który zaliczył do kosztów uzyskania przychodów, w momencie umorzenia zobowiązany będzie rozpoznać przychód podatkowy w wysokości takiego odpisu. Jak wynika bowiem z art. 12 ust. 1 pkt 4d ustawy o CIT, przychodem jest wartość należności umorzonych w tej części, od której dokonane odpisy aktualizujące zostały uprzednio zaliczone do kosztów uzyskania przychodów.

Umorzenie zobowiązania dłużnik nie będzie się natomiast wiązać z obowiązkiem korygowania pierwotnego obrotu wierzyciela.