W sytuacji, gdy podatnik wykazał wcześniej stosowny przychód podatkowy, to zgodnie z regulacjami ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych ma on kilka możliwości zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów kwot odpowiadającym wierzytelnościom, które nie zostały przez kontrahenta uregulowane. Pierwszym rozwiązaniem możliwym do zastosowania przez podatnika jest rozpoznanie jako koszty uzyskania przychodu dokonanych dla celów rachunkowych odpisów aktualizujących wartość ww. wierzytelności. Pozostałe możliwości, jakie posiada w tym zakresie podatnik, zostaną omówione w drugiej części niniejszego artykułu.
Co do zasady ustawodawca uzależnił możliwość podatkowego rozpoznania księgowych odpisów aktualizujących wartość nieściągalnych wierzytelności od spełnienia dwóch warunków: (i) wierzytelności, na które dokonywane są odpisy, były uprzednio wykazane przez podatnika jako przychody podatkowe oraz (ii) ich nieściągalność została uprawdopodobniona. Przy czym, w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, nieściągalność wierzytelności uznaje się za uprawdopodobnioną, jeżeli:
- dłużnik zmarł, został wykreślony z ewidencji działalności gospodarczej, postawiony w stan likwidacji lub została ogłoszona jego upadłość obejmująca likwidację majątku, albo
- zostało wszczęte postępowanie upadłościowe z możliwością zawarcia układu w rozumieniu przepisów prawa upadłościowego i naprawczego lub na wniosek dłużnika zostało wszczęte postępowanie ugodowe w rozumieniu przepisów o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków, albo
- wierzytelność została potwierdzona prawomocnym orzeczeniem sądu i skierowana na drogę postępowania egzekucyjnego, albo
- wierzytelność jest kwestionowana przez dłużnika na drodze powództwa sądowego.
W świetle powyższego podatnik ma prawo zaliczyć odpisów na nieściągalne wierzytelności w przypadku posiadania dokumentów poświadczających zaistnienie jednego z ww. sytuacji. Przy czym należy nadmienić, że podatnik będzie miał obowiązek ponownego zaliczenia do przychodów podatkowych kwot odpisów aktualizujących rozpoznanych dla celów podatkowych jako koszty w przypadku ustania przyczyn, które spowodowały dokonanie ww. odpisów aktualizujących.
Niestety, zaliczenie do kosztów podatkowych księgowego odpisu aktualizującego nieuregulowane wierzytelności to korzyść o charakterze jedynie przejściowym. Podatnik będzie bowiem zobowiązany do ponownego zaliczenia do swoich przychodów podatkowych kwoty rozpoznanych jako koszty uzyskania odpisów z tytułu nieuregulowanych wierzytelności w momencie ich przedawnienia (co do zasady w przypadku roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej do przedawnienia dochodzi po upływie 3 lat).
W świetle powyższego w celu nadania trwałego charakteru kosztom z tytułu odpisów aktualizujących na nieściągalne wierzytelności konieczne będzie podjęcie przez podatnika innych działań. Podatnik ma w tym zakresie m.in. poniżej wymienione możliwości:
- udokumentowanie nieściągalności wierzytelności,
- umorzenie wierzytelności,
- sprzedaży wierzytelności podmiotowi trzeciemu.
Konsekwencje związane z implementacją jednego z ww. rozwiązań i tym samym nadania trwałego charakteru kosztom z tytułu nieściągalnych wierzytelności zostaną przedstawione w drugiej części niniejszego artykułu.