Organy podatkowe określiły podatnikowi kwoty podatku od towarów i usług do zwrotu za poszczególne miesiące od maja do grudnia 2004 roku w wysokościach niższych niż zadeklarowane przez podatnika. Wskazały, że podatnik ujął w ewidencji faktury VAT wystawione przez kontrahenta potwierdzające wykonanie usług transportowych, które nie dokumentują faktycznie wykonanych usług przez ten podmiot na rzecz podatnika. Kontrahent nie posiadał bowiem środków transportu umożliwiających świadczenie usług transportowych, a wskazani przez niego podwykonawcy okazali się być podmiotami nieistniejącymi lub nie prowadzącymi działalności gospodarczej. W konsekwencji organy uznały, kierując się brzmieniem art. 86 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 lit. a) u.p.t.u.1 oraz § 14 ust. 2 pkt 4 lit. a) rozporządzenia wykonawczego2, iż podatnik nie miał prawa do pomniejszenia podatku należnego o podatek naliczony wynikający z faktur uznanych za niedokumentujące rzeczywistych usług transportowych.
Podatnik argumentował, że z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości wynika, iż prawo podatnika do odliczenia podatku naliczonego może być zakwestionowane wówczas, gdy w łańcuchu dostaw inna transakcja stanowi oszustwo podatkowe, a podatnik o tym wie lub powinien wiedzieć. W sprawie organy nie wykazały zaś, że podatnik o nieprawidłowym działaniu swojego kontrahenta wiedział lub mógł wiedzieć. Ponadto podatnik stwierdził, iż dołożył należytej staranności przy sprawdzeniu wiarygodności kontrahenta, poprzez sprawdzenie czy jest podmiotem zarejestrowanym i składa deklaracje podatkowe.
WSA w Warszawie nie podzielił stanowiska podatnika. Zdaniem Sądu z ustaleń poczynionych w toku sprawy wynika, iż kontrahent nie miał możliwości wykonania usług transportowych. Podatnik nie przedstawił natomiast, poza fakturami i umową zlecenia, żadnych dowodów wykonania usług transportowych, wykonania tych usług nie potwierdzili także przesłuchani przez organy świadkowie. Co więcej, podatnik nie potrafił opisać okoliczności, w których doszło do nawiązania współpracy z danym kontrahentem, nie sprawił on też, czy kontrahent faktycznie dysponuje sprzętem własnym, czy też należącym do podwykonawców, który mógłby zostać wykorzystany do świadczenia usług transportowych. Ustalony stan faktyczny przesądza zatem, iż czynności udokumentowane fakturami VAT nie zostały wykonane, w konsekwencji czego faktury te nie mogą stanowić podstawy do odliczenia podatku naliczonego.
Teza
Z uzasadnienia omawianego wyroku wyprowadzić można następującą tezę:
„Gdy na podstawie obiektywnych okoliczności zostanie ustalone, że dostawa została zrealizowana na rzecz podatnika, który wiedział lub powinien był wiedzieć, że nabywając usługę uczestniczył w transakcji wykorzystanej do popełnienia oszustwa podatkowego, faktury dokumentujące nabycie takich usług nie stanowią podstawy do odliczenia podatku naliczonego.”
Komentarz
W prezentowanym wyroku Sąd dopuścił możliwość ograniczenia prawa do odliczenia podatku naliczonego w sytuacji, gdy okoliczności sprawy potwierdzają, iż czynności udokumentowane fakturami nie zostały wykonane, a jednocześnie podatnik powinien był przypuszczać, iż jego kontrahent w związku z daną transakcją dopuszcza się oszustwa podatkowego. Podstawę ograniczenia prawa do odliczenia w niniejszej sprawie stanowił nieobowiązujący już przepis § 14 ust. 2 pkt 4 lit. a) rozporządzenia wykonawczego. Tym niemniej analogiczna regulacja znajduje się w chwili obecnej w art. 88 ust. 3a pkt 4 lit. a) u.p.t.u., tak więc argumentacja WSA pozostaje w tym zakresie aktualna.
Analiza omawianej sprawy wyraźnie pokazuje, jak duże znaczenie w toku postępowania podatkowego ma postępowanie dowodowe oraz możliwość wykazania przez podatnika określonych okoliczności. Podstawą rozstrzygnięcia WSA były bowiem z jednej strony fakty dowiedzione przez organy podatkowe, z drugiej zaś brak wykazania przez podatnika – w sposób inny niż tylko jego oświadczenia – iż dołożył on należytej staranności przy weryfikacji kontrahenta. Należy przypuszczać, iż gdyby podatnik był w stanie wykazać, iż rzeczywiście podjął wszelkie możliwe działania w celu sprawdzenia wiarygodności drugiej strony transakcji, rozstrzygnięcie Sądu mogłoby być odmienne.
Lektura prezentowanego orzeczenia prowadzi do jeszcze jednego wniosku. Otóż jednym z elementów argumentacji podatnika było odwołanie się do wyroku ETS w sprawie C-439/04 Axel Kittel przeciwko Belgii, w którym Trybunał wskazał, w jakich okolicznościach podatnik nie może być obarczony negatywnymi konsekwencjami wynikającymi z nieuczciwych działań jego kontrahenta. W ocenie ETS w przypadku, gdy podatnik nie wiedział lub nie mógł wiedzieć, że transakcja była wykorzystywana do celów oszustwa, nie może on zostać pozbawiony prawa do odliczenia podatku naliczonego. Stanowisko przyjęte przez ETS jest dość często wykorzystywane przez podatników. Równie często nie zdają oni sobie jednocześnie sprawy z tego, iż wykazanie, że nie wiedzieli lub nie mogli wiedzieć o nieuczciwości kontrahenta wymaga od nich wcześniejszego dokonania weryfikacji tej wiarygodności oraz posiadania dokumentów lub innych środków dowodowych, które okoliczność tę mogą potwierdzić. W przeciwnym razie gołosłowne powoływanie się na sprawdzenie kontrahenta może okazać się niewystarczające dla uniknięcia negatywnych skutków w sferze rozliczeń podatkowych.

2) Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 27 kwietnia 2004 roku w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 97, poz. 970 ze zm.)