Stan faktyczny oraz stanowisko WSA
Organy podatkowe orzekły o odpowiedzialności strony – członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za zaległości podatkowe tej spółki. Wskazały, że zaległości powstały w okresie pełnienia przez niego funkcji członka zarządu oraz że egzekucja wobec spółki okazała się bezskuteczna. Jednocześnie wniosek o ogłoszenie upadłości nie został złożony we właściwym czasie. Niewypłacalność Spółki wystąpiła już w pod koniec 1998 r., natomiast wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony dopiero we wrześniu 2001 r. i oddalony przez sąd w październiku 2001 r.

Strona argumentowała, iż wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony we właściwym czasie, tj. niezwłocznie po oświadczeniu jedynego kontrahenta o natychmiastowym zaprzestaniu współpracy w dniu 31 sierpnia 2001 r.

WSA podzielił stanowisko organów podatkowych. Podobnie orzekł także NSA. Zdaniem sądu kasacyjnego określenie właściwego terminu na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w realiach rozpatrywanej sprawy wymagało odwołania się do przepisów rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. – Prawo upadłościowe¹, zgodnie z którymi terminem tym jest okres dwóch tygodni od dnia, w którym majątek spółki nie wystarcza na zaspokojenie długów. Przepisy prawa upadłościowego są w tym zakresie komplementarne w stosunku do przepisów Ordynacji podatkowej dotyczących odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania spółki, precyzując użyte w art. 116 Ordynacji podatkowej pojęcie „właściwego czasu”. W ocenie Sądu zasadności powyższego twierdzenia nie podważa fakt, iż w przepisach Ordynacji podatkowej ustawodawca nie wprowadził wprost odesłania do przepisów prawa upadłościowego.

Teza
Na podstawie uzasadnienia omawianego orzeczenia można sformułować następującą tezę:
„Uwolnienie się przez członka zarządu od odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe spółki powstałe w okresie pełnienia przez niego tej funkcji jest możliwe w przypadku wykazania, iż złożył on we właściwym czasie wniosek o ogłoszenie upadłości. Właściwym czasem jest natomiast okres dwóch tygodni od dnia, w którym majątek spółki nie wystarcza na zaspokojenie jej długów.”

Komentarz
W prezentowanym wyroku NSA dokonał wykładni art. 116 Ordynacji podatkowej precyzując, w jaki sposób należy rozumieć ustanowiony w tym przepisie warunek, umożliwiający uwolnienie się przez członka zarządu z odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe spółki, tj. warunek zgłoszenia we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki. W powyższym zakresie Sąd odwołał się do odpowiednich regulacji prawa upadłościowego, w nich upatrując wyjaśnienia jaki czas na złożenie takiego wniosku należy uznawać za „czas właściwy”. Co prawda w realiach rozpatrywanej sprawy Sąd zastosował przepisy rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. – Prawo upadłościowe (w okresie obowiązywania tego aktu prawnego strona pełniła funkcję członka zarządu), lecz nic nie stoi na przeszkodzie, aby podobny tok rozumowania zastosować również w odniesieniu do aktualnie obowiązujących przepisów ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze².

Zgodnie z art. 10 ww. ustawy upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny. W myśl natomiast art. 11 tej ustawy dłużnika uważa się za niewypłacalnego, jeżeli nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Dłużnika będącego osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, uważa się za niewypłacalnego także wtedy, gdy jego zobowiązania przekroczą wartość jego majątku, nawet wówczas, gdy na bieżąco te zobowiązania wykonuje. Wniosek o ogłoszenie upadłości należy zgłosić nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości.

Akceptując stanowisko zajęte w prezentowanym wyroku wskazać należy, iż aktualnie możliwości uwolnienia się przez członka zarządu z odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe spółki uzależniona jest od zachowania ww. warunków dotyczących zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki. Warunki te są warunkami zobiektywizowanymi, niezależnymi od indywidualnego poglądu członków zarządu na sytuację finansową spółki. Umożliwiają także w miarę precyzyjne ustalenie momentu, w którym powinno się zgłosić wniosek o ogłoszenie upadłości.

Stanowisko zajęte przez NSA w omawianym wyroku znajduje potwierdzenie także w innych orzeczeniach tego Sądu (m.in. wyrok NSA z dnia 29 listopada 2006 r. II FSK 1287/05) wpisując się w jednolitą linię orzeczniczą w tym zakresie. Tym samym dziwić może uporczywe powoływanie się przez członków zarządu odpowiedzialnych za zobowiązania podatkowe spółki na fakt, iż zachowanie „właściwego czasu” na zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości powinno być oceniane każdorazowo na podstawie okoliczności danej sprawy z pominięciem warunków ustanowionych w tym zakresie w prawie upadłościowym. Kierują się oni bardzo często subiektywnym poglądem na sytuację finansową spółki i pomimo wystąpienia przesłanek ustawowych do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości zwlekają z podjęciem tej czynności licząc na poprawę współpracy z kontrahentem i w konsekwencji przyszłe zyski. Takie podejście – jak wyraźnie wskazał NSA – na gruncie obowiązujących przepisów prawa jest jednak niedopuszczalne i w żadnym zakresie nie może skutkować uwolnieniem członków zarządu od odpowiedzialności podatkowej.

1) Dz. U. Nr 118, poz. 512 ze zm.

2) Dz. U. Nr 60, poz. 535 ze zm.