Stan faktyczny oraz stanowisko NSA
We wniosku o wydanie interpretacji indywidualnej podatnik wskazał, że jest międzynarodową kancelarią prawną świadczącą na rzecz swoich klientów szeroki zakres usług prawnych. Jednym z elementów budowania wizerunku firmy, powszechnie stosowanym przez kancelarie prawne, jest zaangażowanie w działalność o charakterze „pro bono”. W ramach tego rodzaju działań podatnik zamierza zawrzeć umowę z Fundacją prowadzącą program Pro Bono, w ramach którego Fundacja zleca na rzecz różnych kancelarii nieodpłatne świadczenie pomocy prawnej na rzecz organizacji pozarządowych. Z tytułu współpracy w ramach programu objętego projektowaną umową ani Fundacji, ani podatnikowi nie będzie przysługiwać wynagrodzenie, zwrot kosztów czy jakiekolwiek inne świadczenie. Mając to na uwadze podatnik zapytał, czy świadczenie przez niego nieodpłatnej pomocy prawnej na rzecz organizacji pozarządowych będzie stanowić nieodpłatne świadczenie usług na cele związane z prowadzonym przedsiębiorstwem, a tym samym nie będzie opodatkowane podatkiem od towarów i usług. Zdaniem podatnika odpowiedź na tak postawione pytanie powinna być pozytywna. Wynika to z faktu, że planowane usługi świadczone w sposób nieodpłatny nie spełniają jednej z dwóch obligatoryjnych przesłanek zrównania dla celów podatku od towarów i usług nieodpłatnych usług z usługami o charakterze odpłatnym, tj. przesłanki braku związku świadczonych usług z prowadzeniem przedsiębiorstwa podatnika. Charakter usług świadczonych przez podatnika pozostaje w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Związek ten polega na wywieraniu pozytywnego wrażenia na potencjalnych i aktualnych klientach oraz budowaniu pozytywnego wizerunku firmy jako kancelarii prawnej zaangażowanej w działalność pro bono.

Minister Finansów uznał stanowisko podatnika za nieprawidłowe. W ocenie Ministra w sytuacji, gdy usługi nieodpłatnej pomocy prawnej świadczone są przez podmiot zajmujący się komercyjnie świadczeniem takich usług, nie można o takim świadczeniu mówić, że jest ono związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Świadczenie takiej usługi nie wynika bowiem z istoty prowadzonego przedsiębiorstwa, lecz „stanowi usługę samą w sobie”, która z chęci przedsiębiorcy stała się nieodpłatna. W opinii organu, o usłudze związanej z prowadzeniem przedsiębiorstwa można by mówić wtedy, gdyby funkcjonowanie przedsiębiorstwa bez świadczenia takiej usługi nie było możliwe. Usługa bezpłatnej pomocy prawnej stanowi więc przedmiot działalności, nie jest zaś związana z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa jako takiego.

WSA w Warszawie uchylił zaskarżoną interpretację, a po rozpoznaniu skargi kasacyjnej organu Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną. Sąd pierwszej instancji stwierdził przede wszystkim, że wydając interpretację indywidualną, Minister Finansów obowiązany był do odniesienia się do wskazanych przez Kancelarię innych interpretacji urzędowych, do powołanego we wniosku orzecznictwa oraz regulacji wspólnotowych. Brak merytorycznego odniesienia się do powyższych kwestii nie budzi zaufania do organu, zwłaszcza, gdy uwzględnić, że takie obowiązki organu wynikają z art.14c § 2 Ordynacji podatkowej.

Podzielając ten pogląd, Naczelny Sąd Administracyjny w motywach wyroku oddalającego skargę kasacyjną uznał dodatkowo za błędny pogląd Ministra Finansów, jakoby świadczenie przez kancelarią prawną usług nieodpłatnej pomocy prawnej nie było świadczeniem usług związanych z prowadzonym przedsiębiorstwem. Kancelaria prawna, która angażuje się w tego typu działalność pro bono, niewątpliwie utrwala swój pozytywny wizerunek, status i prestiż, wzmacniając w ten sposób swoją pozycję na rynku. W konsekwencji świadczone przez nią nieodpłatnie usługi prawnicze – jako związane z prowadzonym przedsiębiorstwem – nie podlegają VAT.

Teza
Z uzasadnień orzeczeń sądów obu instancji wyprowadzić można dwie tezy:
„1. Wydając interpretację indywidualną, organ ma obowiązek merytorycznego odniesienia się do wskazanych we wniosku o jej udzielenie innych interpretacji indywidualnych, do powołanego w ramach stanowiska wnioskodawcy orzecznictwa sądowego oraz regulacji wspólnotowych.
2. Usługi nieodpłatnej pomocy prawnej (pro bono) świadczonej przez kancelarię prawną na rzecz organizacji pozarządowych są związane z prowadzonym przedsiębiorstwem, a zatem w świetle art. 8 ust. 2 u.p.t.u. nie podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.”

Komentarz
Omawiany wyrok sprzeciwia się przede wszystkim praktyce pomijania przy ocenie stanowiska wnioskodawcy argumentacji podanej w ramach tego stanowiska. Zwraca uwagę wywód sądu pierwszej instancji, że uzasadnienie interpretacji, zwłaszcza negatywnej, jest równorzędnym, obok oceny tego stanowiska, elementem interpretacji. Nie może ono ograniczać się jedynie do zacytowania treści określonych przepisów oraz ogólnikowych stwierdzeń. Prawidłowe uzasadnienie powinno więc wskazywać, z jakich to konkretnych powodów organ udzielający interpretacji nie uznał za prawidłowe innych interpretacji wydanych w podobnych sprawach, dlaczego nie podziela stanowiska zajętego przez sądy, na które wnioskodawca się powoływał oraz z jakich przyczyn nie podziela argumentów płynących z unormowań unijnych.

Przekonuje też pogląd zawarty w uzasadnieniu wyroku NSA, że usługi pomocy prawnej pro bono z całą pewnością mają – i to wręcz oczywisty – związek z prowadzeniem przedsiębiorstwa usługodawcy. Zadziwia przy tym argumentacja organu, że usługi takie są usługami samymi w sobie i nie wynikają z istoty prowadzonego przedsiębiorstwa. Jest to argumentacja całkowicie niezrozumiała i pomijająca milczeniem przekonujące argumenty, że tego typu usługi stanowią element zdobywania pozycji na rynku i budowy prestiżu kancelarii prawnej.

Praktyczną konsekwencją omawianego wyroku dla podatników zajmujących się świadczeniem usług prawniczych, którzy w ramach prowadzonej działalności angażują się w świadczenie usług pro-bono, jest możliwość nieopodatkowywania tych usług VAT. Natomiast ci z podatników, którzy usługi takie już opodatkowali powinni rozważyć możliwość dokonania korekty złożonych już deklaracji w tym zakresie. Należy przy tym pamiętać, iż takie postępowanie może doprowadzić do sporu z organami podatkowymi, które nierzadko prezentują stanowisko odmienne (np. interpretacja indywidualna Ministra Finansów z dnia 18 września 2009 r. nr IBPP2/443-482/09/UH). W świetle jednak prezentowanego orzeczenia istnieją spore szanse na korzystne rozstrzygnięcie ewentualnego sporu przez sąd.