Ustawodawca regulując spółkę z o.o. zdecydował, że organ kontrolny (rada nadzorcza bądź komisja rewizyjna) będzie miał charakter fakultatywny. Wspólnicy zatem na mocy umowy mogą postanowić, że w spółce z o.o. będzie działała rada nadzorcza ale nie jest to konieczne do prawidłowego funkcjonowania spółki. Powyższe uregulowanie całkowicie odbiega od zasad na podstawie których funkcjonują spółki akcyjne, w których organ nadzoru jest bezwzględnie wymagany. W spółce z o.o. rada nadzorcza jest obowiązkowa tylko wówczas, gdy wspólników jest więcej niż 25, a kapitał zakładowy przekroczy kwotę 500 000 zł.

Podstawowym powodem, dla którego ustawodawca zrezygnował z obowiązkowego ustanawiania rady nadzorczej w spółce z o.o. jest okoliczność, iż w spółkach prowadzonych w tej formie prawnej dużo większe znaczenie niż w spółkach akcyjnych odgrywa czynnik osobowy, właścicielski. Również w przypadku funkcji kontrolnych ustawodawca zrezygnował z obowiązkowej rady nadzorczej na rzecz uprawnień przyznanych osobiście wspólnikom.

Zgodnie z art. 212 § 1 k.s.h. prawo kontroli służy każdemu wspólnikowi. Uprawnienie to może być wykonywane poprzez wspólnika osobiście (lub wraz z upoważnioną przez siebie osobą) poprzez przeglądanie ksiąg i dokumentów spółki, sporządzanie bilansów dla swojego użytku oraz poprzez żądanie wyjaśnień od zarządu. Realizowanie prawa przeglądania ksiąg i dokumentów spółki odbywać się może w siedzibie spółki (bez prawa do wynoszenia dokumentów poza siedzibę) „w każdym czasie”, co oznacza, że wspólników nie można ograniczać w ich uprawnieniu do kontroli np. w określonych miesiącach. Powyższe nie oznacza jednak, iż  uprawnienie do kontroli może utrudniać normalną pracę spółki, bądź być narzędziem „nękania” zarządu lub pracowników spółki.

Prawa kontroli nie można skutecznie przenieść na osobę trzecią. Prawo kontroli wspólników może być ograniczone lub wyłączone tylko wówczas gdy w spółce zostanie powołana rada nadzorcza lub komisja rewizyjna. Tylko wówczas odpadną podstawy do funkcjonowania osobistej kontroli wspólników.

Od obowiązku składania przez zarząd spółki wyjaśnień oraz udostępniania dokumentów i ksiąg spółki zarząd może uchylić się tylko wówczas gdy istnieje uzasadniona obawa, że wspólnik wykorzysta pozyskane informacje w celach sprzecznych z interesem spółki i przez to wyrządzi spółce znaczną szkodę. W takim przypadku zarząd może odmówić złożenia wyjaśnień lub udostępnienia dokumentów. Uzasadniona obawa musi wynikać z okolicznościach faktycznych tj. podejmowanie przez wspólnika czynności konkurencyjnych, zatargi między wspólnikami, które mogą powodować ocenę, że wspólnik będzie działał sprzecznie z interesem spółki, obawa, że dokumenty zostały udostępnione innym osobom w celu szykany spółki, członków zarządu czy wspólników. W przypadku ewentualnego sporu sądowego dowód wykazania istnienia powyższych okoliczności, przemawiających za odmową udostępnienia informacji wspólnikowi, będzie obciążał spółkę. Ponadto dla uzasadnionej odmowy konieczne jest aby spółce poprzez realizacji uprawnień kontrolnych przez konkretnego wspólnika zagrażała znaczna szkoda.

W przypadku odmowy udostępnienia wspólnikowi informacji lub wglądu do ksiąg i dokumentów  może on żądać rozstrzygnięcia sprawy uchwałą wspólników (uchwała taka powinna być powzięta w terminie miesiąca od dnia zgłoszenia żądania przez wspólnika). Dopiero w przypadku odmownej uchwały wspólników, lub bezskutecznego upływu miesięcznego terminu do podjęcia ww. uchwały wspólnik żądający wyjaśnień lub wglądu do dokumentów bądź ksiąg spółki, może złożyć wniosek do sądu rejestrowego o zobowiązanie zarządu do udzielenia wyjaśnień lub udostępnienia dokumentów bądź ksiąg spółki. Wniosek należy złożyć w terminie siedmiu dni od dnia otrzymania zawiadomienia o uchwale lub od upływu terminu określonego miesięcznego, w przypadku niepowzięcia uchwały wspólników w tym terminie (sądowy tryb rozstrzygania co do realizacji prawa indywidualnej kontroli może nastąpić tylko po wyczerpaniu postępowania wewnątrzspółkowego). W przypadku uznania zasadności wniosku sąd może zobowiązać zarząd do udostępnienia ksiąg, udostępnienia dokumentów, sporządzenia bilansu, złożenia wyjaśnień przez zarząd. Ponadto Sąd może określić sposób wykonania ww. obowiązków przez zarząd (określić termin, godzinę itp.).

Granice prawa kontroli nie są nieograniczone. Nadużycie prawa indywidualnej kontroli poprzez nadmierną, nieuzasadnioną uciążliwość, uniemożliwianie normalnej pracy zarządu lub spółki lub wykorzystywanie prawa kontroli do szykany zarządu może stanowić powód żądania wyłączenia wspólnika ze spółki.