Najpoważniejsza zmiana związana była z wprowadzeniem nowych stawek podatkowych, co było ewenementem na przestrzeni całego okresu obowiązywania tego podatku w Polsce. Nie wgłębiając się w merytoryczną ocenę wprowadzonych regulacji, należy przeanalizować w jaki sposób zmiany w zakresie VAT zostały przeprowadzone pod względem legislacyjnym (głównie pod kątem zachowania odpowiedniego vacatio legis).

Pakiet dotyczący VAT zawarty został w czterech odrębnych nowelach ustawowych, tj. w:

• ustawie z dnia 29 października 2010 r. o zmianie ustawy o VAT (Dz.U.2010 Nr 226, poz. 1476) – opublikowanej 30 listopada 2010 r. o godz. 21:38:26,
• ustawie z dnia 26 listopada 2010 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z realizacją ustawy budżetowej (Dz.U.2010 Nr 238, poz. 1578) – opublikowanej 17 grudnia 2010 r. o godz. 17:09:08,
• ustawie z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o VAT i ustawy o transporcie drogowym (Dz.U.2010 Nr 247, poz. 1652) – opublikowanej 27 grudnia 2010 r. o godz. 19:58:30,
• ustawie z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2010 Nr 257, poz. 1726) – opublikowanej 30 grudnia 2010 r. o godz. 23:19:14.

Z powyższego zestawienia wynika, że tylko dwie z wymienionych ustaw spełniły wymóg 14 dniowego vacatio legis, w tym jedna z nich zmieściła się w pięciogodzinnym terminie. Dwie pozostałe ustawy miały ten okres skrócony odpowiednio do czterech i jednego dnia, co oznacza, że tylko tyle czasu miał obywatel żeby się z nimi zapoznać. Tym samym, został naruszony wymóg minimalnego 14-dniowego okresu (por. wyroki TK sygn. K 4/99, sygn. K 32/08, sygn. K 27/01), kiedy ustawa znajduje się w tzw. okresie spoczynku. Takie zasady legislacji stanowią o pogwałceniu konstytucyjnej „zasady pewności prawa i zasady zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa. Niedopuszczalne jest bowiem, by nowe unormowania zaskakiwały swych adresatów. Adresat normy musi mieć zapewniony czas na przystosowanie się do zmienionych regulacji i na bezpieczne podjęcie odpowiednich decyzji co do dalszego postępowania” (por. wyrok TK sygn. K 2/94).

Czternastodniowy vacatio legis, jako podstawowy termin wejścia w życie aktu normatywnego wynika z art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (dalej: ustawa o aktach prawnych). „W uzasadnionych przypadkach” dopuszcza ona jednak wejście w życie aktu normatywnego w terminie krótszym (art. 4 ust. 2 ustawy o aktach prawnych), ale wówczas musi to być podyktowane ważnym interesem państwa oraz nie może stać na przeszkodzie zasady demokratycznego państwa prawnego. Niewątpliwie za spełniający takie warunki można uznać stan zagrożenia bezpieczeństwa finansów publicznych (por. wyroki TK sygn. K 2/94, sygn. K 47/01), ale jak się wydaje wejście w życie powyższych ustaw z minimum 14-dniowym vacatio legis nie spowodowałoby znacznego zachwiania systemu finansowego państwa.

Dla porównania można przywołać sposób podwyższenia stawek VAT w Wielkiej Brytanii, gdzie z dniem 4 stycznia 2011 r. stawka podstawowa została podniesiona o 2,5 punktu procentowego z 17,5% do 20%. Vacatio legis tej nowelizacji wynosił sześć miesięcy! Ponadto zawierała ona wielostronicowe uzasadnienie szczegółowo prezentujące konkretne skutki finansowe np. dla gospodarstw domowych (w tym procentowy udział obniżenia się dochodów gospodarstw domowych w wyniku wzrostu wydatków). Na tle takiego uzasadnienia zawierający się w dwóch akapitach komentarz Oceny Skutków Regulacji w polskiej nowelizacji ustawy o VAT jest przykładem braku poszanowania ustawodawcy do konstytucyjnej zasady państwa prawa.

Konkludując, nowelizacja ustawy o VAT z końca roku 2010 jest kolejnym przykładem pewnej niefrasobliwości organów państwowych w stosunku do nałożonych na nie obowiązków, która rzutuje przede wszystkim na liczne grono obywateli-podatników. Tym razem jednak może mieć ona daleko idące konsekwencje.