Pozostający z podatnikiem we wspólności majątkowej małżonek nie jest odpowiadającą za zobowiązania podatkowe solidarnie z podatnikiem osobą trzecią, a co się z tym wiąże – nie jest stroną odrębnego postępowania podatkowego. Skoro odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe – w trakcie trwania małżeństwa podatnika – obejmuje również majątek wspólny podatnika i jego małżonka, rozstrzygnięcie o odpowiedzialności podatnika bezpośrednio dotyka także i małżonka tego podatnika.
Na mocy art. 29 § 2 Ordynacji skutki prawne ograniczenia, zniesienia, wyłączenia lub ustania wspólności majątkowej nie odnoszą się do zobowiązań podatkowych powstałych przed dniem:
1. zawarcia umowy o ograniczeniu lub wyłączeniu ustawowej wspólności majątkowej;
2. zniesienia wspólności majątkowej prawomocnym orzeczeniem sądu;
3. ustania wspólności majątkowej w przypadku ubezwłasnowolnienia małżonka;
4. uprawomocnienia się orzeczenia sądu o separacji.
Szczególnie istotne przy tym jest, iż skutki prawne ograniczenia, zniesienia lub wyłączenia ustawowej wspólności majątkowej nie odnoszą się do zobowiązań podatkowych powstałych przed dniem ustanowienia rozdzielności majątkowej (zniesienia wspólności majątkowej prawomocnym orzeczeniem sądu). Przy czym do dnia 31 grudnia 2002 r. o zasadzie określonej w art. 29 § 2 Ordynacji podatkowej odpowiedzialności decydowała data uprawomocnienia się orzeczenia sądu w przedmiocie zniesienia wspólności majątkowej, a nie wskazana w wyroku data jej zniesienia
Dopiero od 1 stycznia 2003 r. zniesienie wspólności majątkowej na gruncie przepisów Ordynacja podatkowa wywołuje tożsame skutki z tymi, jakie orzeczenie to wywołuje w sferze prywatnoprawnej, tj. od dnia wskazanego w prawomocnym orzeczeniu znoszącym wspólność majątkową. Jeśli zatem w orzeczeniu znoszącym wspólność majątkową wskazana zostanie data tego zniesienia, to zgodnie z art. 29 § 2 Ordynacji podatkowej, ta właśnie data będzie miała znaczenie, o ile wyrok ten stanie się wyrokiem prawomocnym.
Natomiast w przypadku ustania związku małżeńskiego w następstwie rozwodu czy unieważnienia oraz w przypadku separacji odpowiedzialność małżonka podatnika określa art. 110 Ordynacji. Zgodnie z art. 110 § 1 Ordynacja podatkowa rozwiedziony małżonek podatnika odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z byłym małżonkiem za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych w czasie trwania wspólności majątkowej, jednakże tylko do wysokości wartości przypadającego mu udziału w majątku wspólnym.
Zawarte w art. 110 § 2 Ordynacji podatkowej ograniczenie odpowiedzialności małżonka rozwiedzionego dotyczy należności z tytułu podatków niepobranych przez płatnika – w całości, a odsetek za zwłokę i kosztów egzekucyjnych – powstałych po dniu uprawomocnienia się orzeczenia o rozwodzie. Jeżeli ten dzień pokrywa się z dniem ustania wspólności majątkowej – odsetki i koszty powstałe w okresie między tymi zdarzeniami są przedmiotem odpowiedzialności.
Wobec powyższego, warunkiem ponoszenia przez byłego małżonka odpowiedzialności jest powstanie zobowiązania podatkowego w trakcie trwania związku małżeńskiego i trwania wspólności majątkowej. Odpowiedzialność rozwiedzionego małżonka ma charakter odpowiedzialności osobistej ograniczonej kwotowo. Odpowiada on z całego swojego majątku, ale tylko do wysokości wartości przypadającego mu udziału w majątku wspólnym.
Zgodnie z art. 306h § 1 pkt 3 Ordynacji organy podatkowe, za zgodą podatnika, wydają zaświadczenie o wysokości zaległości podatkowych podatnika na żądanie małżonka podatnika, z zastrzeżeniem § 2, a także rozwiedzionego małżonka w zakresie zaległości powstałych w czasie trwania wspólności majątkowej oraz innych osób wymienionych w art. 111 Ordynacji.
Zauważyć jednocześnie należy, iż w przypadku, kiedy małżonkowie ograniczyli bądź wyłączyli ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej, małżonek podatnika odpowiada za zobowiązania podatkowe podatnika jako osoba trzecia, na zasadach przewidzianych w art. 111 Ordynacji podatkowej. Jednakże na mocy art. 111 § 1 Ordynacji małżonek podatnika odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem prowadzącym działalność gospodarczą za zaległości podatkowe wynikające z tej działalności i powstałe w okresie, w którym stale współdziałał z podatnikiem w jej wykonywaniu, osiągając korzyści z prowadzonej przez niego działalności.
