W rachunku zysków i strat obowiązuje zasada memoriałowa, natomiast w rachunku przepływów pieniężnych obowiązuje zasada kasowa. Rachunek strumieni pieniężnych wykazuje bardzo zbliżone cechy do raportu kasowego. Raport kasowy jest zestawieniem stanu początkowego, wpływów i wydatków oraz stanu końcowego gotówki za najkrótszy okres sprawozdawczy, jakim jest dzień. Formuła raportu kasowego powiększona w czasie, tj. za okres sprawozdawczy, jakim jest rok oraz z uwzględnieniem innych niż gotówka strumieni pieniężnych odzwierciedla w sposób istotny sens rachunku strumieni pieniężnych oraz wyrażone w tym sprawozdaniu najistotniejsze dążenie menedżera firmy do zdobycia wiedzy co do zasobu środków finansowych (płynnych aktywów) pozostających do dyspozycji firmy w danym momencie czasowym.
Rachunek strumieni pieniężnych stanowi obowiązkową część składową prospektu emisyjnego przedsiębiorstw ubiegających się o prawo do publicznego obrotu swoimi papierami wartościowymi. Sprawozdań o gospodarce środkami pieniężnymi w ujęciu prospektywnym żądają banki od wnioskodawców o kredyty długoterminowe. Od wejścia w życie ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694 z późn. zm.) – dalej u.o.r. sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych dla wielu grup podmiotów podlegających przepisom o rachunkowości ma charakter obligatoryjny. Idąc za art. 48b ust. 3 u.o.r.:

1) przez działalność operacyjną rozumie się podstawowy rodzaj działalności jednostki oraz inne rodzaje działalności, niezaliczone do działalności inwestycyjnej (lokacyjnej) lub finansowej,

2) przez działalność inwestycyjną (lokacyjną) rozumie się nabywanie lub zbywanie składników aktywów trwałych i krótkoterminowych aktywów finansowych oraz wszystkie z nimi związane pieniężne koszty i korzyści,

3) przez działalność finansową rozumie się pozyskiwanie lub utratę źródeł finansowania (zmiany w rozmiarach i relacjach kapitału (funduszu) własnego i obcego w jednostce) oraz wszystkie z nimi związane pieniężne koszty i korzyści.

Biorąc pod uwagę trzy rodzaje strumieni pieniężnych oraz uwzględniając ich dwojaki charakter (dodatni i ujemny), wyróżnia się osiem wariantów sytuacji, w której może znaleźć się przedsiębiorstwo:

RODZAJE STRUMIENI	Wzajemne relacje między strumieniami pieniężnymi
	1	2	3	4	5	6	7	8
OPERACYJNY	+	+	+	+	–	–	–	–
INWESTYCYJNY	+	–	+	–	+	–	+	–
FINANSOWY	+	–	–	+	+	+	–	–

Relacja 1 – najbardziej pożądany stan strumieni pieniężnych w firmie, choć rzadko spotykany w praktyce. Przedsiębiorstwo o najwyższej płynności finansowej

Relacja 2 – przedsiębiorstwo rentowne, choć przechodzące chwilowy kryzys w obszarze płynności i wypłacalności. Niebezpieczna jest sytuacja, gdy ujemna wartość przepływów z działalności inwestycyjnej i finansowej przewyższa dodatnią wartość przepływów z działalności operacyjnej.

Relacja 3 – przykład oznacza albo głębokie procesy restrukturyzacyjne w podmiocie, bądź informuje o znacznym zagrożeniu wypłacalności firmy.

Relacja 4 – przykład określający firmę dopiero rozwijającą się, która swój rozwój finansuje tylko kapitałami zewnętrznymi.

Relacja 5 – przykład charakteryzuje przedsiębiorstwo, które ma przejściowe trudności w obszarze rentowności działalności operacyjnej. Przejściowy charakter tych trudności podkreśla i łagodzi je dodatni strumień netto z działalności finansowej, oznaczający utrzymującą się skłonność inwestorów do angażowania kapitałów w firmę.

Relacja 6 – przykład typowy dla młodych, rozwijających się przedsiębiorstw, które ujemne strumienie z działalności operacyjnej i inwestycyjnej pokrywają środkami uzyskanymi ze źródeł zewnętrznych.

Relacja 7 – przykład charakterystyczny dla przedsiębiorstwa, przechodzącego poważne trudności finansowe, które prawdopodobnie nie są tymczasowe i grożą niewypłacalnością.

Relacja 8 – przykład wskazuje, że firma pokrywa wydatki związane z działalnością operacyjną i inwestycyjną z zasobów środków pieniężnych zgromadzonych wcześniej (głębokich rezerw). Utrzymywanie się takiej sytuacji przez dłuższy czas zwiększa w istotny sposób prawdopodobieństwo bankructwa jednostki.

Podsumowanie:
Przedsiębiorstwo może funkcjonować we wszystkich opisanych relacjach. Absolutna wielkość nadwyżki środków pieniężnych (dodatnia czy ujemna) nie jest jednak jeszcze wystarczającym wyznacznikiem zdolności płatniczej. Powinna zostać rozpatrywana na tle kształtowania się innych parametrów, a zwłaszcza stanu zapasów materiałów, należności i zobowiązań z tytułu dostaw, zapłaconych i otrzymanych zaliczek itp.

Opracowano na podstawie:
Waldemar Gos, Sprawozdanie finansowe w kontroli i zarządzaniu firmą, Wolters Kluwer business, Warszawa 2007 r.