W Polsce obowiązują przepisy promujące swobodę działalności gospodarczej. Jednak emeryt lub rencista prowadzący lub planujący podjęcie działalności gospodarczej powinien wziąć pod uwagę ewentualne objęcie go z tego tytułu ubezpieczeniami społecznymi i związane z tym koszty.
W wyniku podjęcia działalności na własny rachunek powstają również pytania o wpływ wykonywania działalności i osiąganych w ten sposób przychodów na pobieraną emeryturę lub rentę. Należy podkreślić, że inna jest tutaj sytuacja rencistów i emerytów (tu dodatkowo występuje zróżnicowanie ze względu na wiek emeryta).
Komentarz dotyczy przede wszystkim osób pobierających emerytury i renty z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a więc z systemu powszechnego, chociaż podobne zasady dotyczą osób, które podejmą tzw. „pozarolniczą działalność”, a pobierających np.: świadczenia:
– rolnicze: zgodnie z art. 34 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 z późn. zm.) prawo do emerytury lub renty rolniczej z ubezpieczenia ulega zawieszeniu na zasadach określonych w przepisach emerytalnych, czyli przepisach ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 z późn. zm., dalej u.e.r., art. 6 pkt 6) i
– dla służb mundurowych (np. art. 40 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin; tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 8, poz. 66 z późn. zm.; art. 41 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin; tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 8, poz. 67 z późn. zm).
„Pozarolnicza działalność” to pojęcie, którym posługują się przepisy ubezpieczeniowe. Obejmuje ono m.in. prowadzenie działalności gospodarczej jako przedsiębiorca. Według art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 z późn. zm., dalej u.s.u.s.) za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się:

1) osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych;

2) twórcę i artystę;

3) osobę prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu:

a) w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiągniętych przez osoby fizyczne,

b) z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych;

4) wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej.

Zasadą jest, że osoby prowadzące tego rodzaju pozarolniczą działalność podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym (art. 6 ust. 1 pkt 5 u.s.u.s.), które ma w przyszłości zapewnić im prawo do świadczeń po osiągnięciu wieku emerytalnego lub w razie niezdolności do pracy. Jednak w przypadku emerytów i rencistów taka sytuacja już ma miejsce. Emeryci osiągnęli już wiek emerytalny – pobierają emeryturę, a więc nie ma potrzeby dalszego opłacania składek, zwłaszcza jeżeli tylko w niewielkim stopniu wpływają one na wysokość pobieranej emerytury. W stosunku do rencistów została orzeczona niezdolność do pracy, a więc nie czują potrzeby dalszego finansowania ubezpieczenia się od zdarzenia, które w stosunku do nich już miało miejsce. Takie dodatkowe składki (ubezpieczenia emerytalne i rentowe) nie przynosiłyby im dodatkowych korzyści. Dlatego w przeszłości wyjątkowo przyjęto, że osoby prowadzące działalność gospodarczą mające ustalone prawo do emerytury lub renty nie podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym obowiązkowo. Mogą jednak ubezpieczyć się dobrowolnie (art. 8 ust. 4 u.s.u.s.), np. wtedy, gdy zależy im na zwiększeniu wysokości pobieranej emerytury lub renty.
Opracowanie na podstawie wymienionych przepisów.